Hoe de barbaar barbaars werd

Oorlog was in de Oudheid, net als nu, vaak minstens evenzeer een kwestie van een wij-gevoel tegen de zo compleet andere vijand die vaak niet eens menselijk bleek te zijn als het aan ons lag. Dit was met name zeer sterk als de vijand zich zó anders gedroeg dan wij dat er wat achter moest zitten. 

ATILA. FLAGELVM DEI 
(Attila, de Gesel van God)
Wikipedia

In de vijfde eeuw hadden de Romeinen en Byzantijnen hun handen vol aan de dreiging van een ruitervolk uit het Noordoosten, de Hunnen. Zij werden geleid door misschien wel de meest gevreesde figuur uit de wereldgeschiedenis, Attila (±406 - 453 n.Chr.). De Hunnen onder Attila hebben ons een nieuw woord gebracht: "barbaars". De oorspronkelijke betekenis van "barbaar" (barbaroV) betekende niets meer dan zij die geen Grieks spraken, maar klanken als "bar" uitbrachten. Dat plunderen en gruwelijk verminken van vrouwen en kinderen, dat hebben we van Attila.


In het inmiddels christelijke Europa werd gezocht naar verklaringen voor deze gruwel. God zou de boel op scherp hebben willen zetten en stuurde de Hunnen als gesel voor de christenen (zie afbeelding). Dit was een vrij gebruikelijke benaming voor wanneer er iemand de christenheid in gevaar bracht.


100 jaar na zijn dood werd een andere theorie over wat de Hunnen waren, opgetekend door de Gotische schrijver Jordanes (overleden na 552). Hij meende dat de Hunnen wat met zijn landgenoten te maken hadden (Getica XXIV:121-122):

We weten uit de oude tradities dan hun afkomst als volgt was: Filimer, de koning van de Goten, zoon van Gadaric de Grote, die de vijfde in opvolging was die de Goten sinds hun vertrek van het eiland Scandza [mogelijk Scandinavië] overheersten, -- en die zoals we hebben gezegd, het land van Scythia [het gebied tussen Oekraïne en Kazachstan] betrad met zijn volk, -- trof temidden van zijn volk bepaalde heksen, die hij in zijn moedertaal Haliurunnae noemde. Omdat hij deze vrouwen verdacht, verstootte hij hen uit het volk en dwong hen om in eenzaam ballingschap, ver weg van het leger rond te dwalen. 

Daar zagen onzuivere geesten hen rondlopen door de windernis, schonken hen hun omhelzingen en verwekten dit wrede volk dat eerst in het moeras leefde -- een onvolgroeid, smerig en miezerig volk, nauwelijks menselijk, en die geen taal had, behalve een die slechts de geringste overeenkomsten vertoonde met menselijke spraak. Zo was de afkomst van de Hunnen die naar het land van de Goten kwamen.

Iets zegt mij dat je die niet in een steegje wilt tegenkomen en zeker niet op het slagveld...