Kan kun je alleen "helaas" zeggen

In mei vorig jaar besprak ik het Epos van Gilgamesh, één van de belangrijkste stukken literatuur uit de geschiedenis. Opmerkelijk was dat de koning, ook al was hij voor tweederde een god, niet zomaar zijn wil kon doordrammen tegen de wil van de elitelaag van de bevolking in. Vandaag blijkt dat er toch ontwikkelingen waren. De elite in de Mesopotamische stad Lagash begon zich bezig te houden met machtsmisbruik. Dat weten we omdat er een staatsgreep plaatsvond van iemand die zich tegen het machtsmisbruik keerde op een manier die aan de Rechten van de Mens doet denken.

De man die de macht overnam, dat was Uruinimgina (of Urukagina) (24e eeuw v.Chr.). Hij is bekend geworden als de eerste sociale hervormer, want hij vaardigde wetten uit die wat zouden moeten doen tegen de misstanden. Uruinimgina vertelt in zijn wettekst eerst dat er al een hele tijd, vanaf de tijd die we ons al niet meer kunnen herrinneren, scheve machtsverhoudingen waren. Het kon het voorkomen dat vissers van hun vangst werden beroofd, of zoals Uruinimgina verklaart (zij boekentip, online niet vindbaar):

Wanneer een arme man een fuik zette, nam men gewoonlijk de vis erin af; die man kon (dan alleen maar) "helaas" zeggen.

Hoe los je dit soort ellende op, moet de koning gedacht hebben. In zijn grote wijsheid liet hij optekenen:

Wanneer een arme man een fuik heeft gezet, zal niemand de vis erin afnemen.

Soms is het niet moeilijk. Het belang van deze wettekst zit hem dan ook niet zozeer in de maatregelen, maar in de insteek van de hele onderneming. We hebben bij Hammurabi dat er maatregelen genomen worden tegen mensen die de samenleving in de problemen brengen. Uruinimgina lijkt meer te zijn opgekomen voor de kleine man, iets dat je ruim 4000 jaar geleden niet verwacht.

Boekentip voor vandaag: 
K.R. Veenhof, Schrijvend Verleden